In Beeld: schilderdocente Ria Koopmans stopt na 25 jaar bij De Klup

Na 25 jaar stopt schilderdocente Ria Koopmans (71) eind mei met haar vrijwilligerswerk bij De Klup. Reden voor Apeldoorn Direct om met haar te spreken over haar geschiedenis, haar levenswerk met deze bijzondere doelgroep en haar plannen voor de toekomst.

Welke liefde kwam het eerst, die voor schilderen of die voor deze doelgroep?

,,Het schilderen. Het werken met mensen met een beperking is er pas later bijgekomen. Ik kwam overigens niet uit een creatief nest, ik begon op mijn 18^e eigenlijk pas met tekenen en schilderen. Ik werkte in de fabriek bij de firma Bos in Apeldoorn, waar borduurpatronen werden gedrukt. Ik volgde ondertussen een schriftelijke cursus bij de Famous Artists School. Toen mijn werkgever ontdekte dat ik kon tekenen, mocht ik borduurpatronen gaan ontwerpen. Dat scheelde de inkoop van bestaande patronen.” Ria laat in één van haar fotoboeken de folder van de Famous Artists School zien, waarin een stukje over die carrièrestap compleet met foto van Ria ter promotie van de opleiding werd aangevoerd.

Na de schriftelijke cursus volgen praktijklessen bij Doekom, exposities, prijzen en krantenartikelen. Naast haar dagelijks leven als moeder en huisvrouw schildert Ria zelf hobbymatig en soms geeft ze workshops. Vanaf 1994 raakt Ria betrokken bij De Klup. Na de – door gezamenlijke acties van de Apeldoornse bevolking gefinancierde – verbouwing aan de Mariastraat beschikt De Klup over veel meer ruimte. Zo ontstaat de vraag naar nieuwe invulling en activiteiten. ,,Tot die tijd kon je bij De Klup terecht voor koffie, spelletjes en handvaardigheid. Mijn man kwam er als wijkagent vaak over de vloer, ik had via via al weleens laten doorschemeren dat ik daar wel schilderles wilde geven. Zo kwam het dat toenmalig directeur Pieter Boksman mij daarvoor vroeg.”

Had je een zorggerichte opleiding?

,,Nee, ik had helemaal geen ervaring met deze doelgroep. Dat is eigenlijk ook niet noodzakelijk. Als er echte zorghandelingen nodig zijn, komt er altijd een begeleider mee. We werken bij De Klup met vrijwilligers, de meesten hebben geen opleiding in die richting. We zorgen ervoor dat dat ook niet nodig is om te kunnen doen wat we doen. De aandacht gaat nu wel naar mij, maar ik heb bij De Klup ondersteuning van maar liefst 5 vrijwillige assistenten om alles in goede harmonie te laten verlopen.”

Wat maakt schilderen bij De Klup zo leuk dat je het 25 jaar intensief bleef doen?

,,Mensen zoals jij en ik, zonder beperking, zijn geneigd om kritisch te zijn ten opzichte van onze eigen prestaties. Gaan we schilderen, dan zijn we niet snel tevreden. We denken dat we het niet kunnen, of dat het werk van onze buurman/-vrouw veel beter is. We willen altijd toetsen; aan het werk van een ander, of aan de realiteit: het moet perfect zijn. Het mooie van de mensen waar ik mee werk is dat zij dat niet hebben. Ze vergelijken niet, ze zijn gewoon trots op wat ze maken. En dat ís ook prachtig. Bemin de charme van imperfectie, zeg ik altijd.
Waar elders met mensen met een beperking vaak alleen therapeutisch wordt geschilderd, proberen we bij De Schildersklup iedere deelnemer uit te dagen om boven zichzelf uit te stijgen. En dat lukt. In de groep is groot onderling niveauverschil, maar je merkt dat de lagere niveaus echt omhoog worden gestuwd door de groep.” Ter illustratie laat Ria boeken vol kunstwerken van haar schilders zien, die inderdaad een enorme diversiteit in stijl en niveau laten zien, maar in veel gevallen in een museum of als illustratie in een kinderboek niet zouden misstaan. Ondanks een lagere technische tekenvaardigheid (perspectief tekenen is bijvoorbeeld niet haalbaar), weten de verstandelijk beperkte schilders keer op keer hun onderwerpen duidelijk te verbeelden. ,,Grote kunstenaars als Karel Appel en Corneille probeerden te benaderen wat mijn schilders van nature hebben.”

Ria mag dan als vanzelf in lesmodus schieten als ze vertelt over teken- en schildertechnieken; drijfveer voor Ria is duidelijk niet het schilderen op zich. ,,Het gaat mij om de waardering die de schilders voelen, ze maken zichzelf en hun achterban zo trots. Dit is een vorm van emancipatie. Toen ik 25 jaar geleden begon, waren mensen met een verstandelijke beperking veel minder zichtbaar in de samenleving. Zorg en activiteitenbegeleiding vonden plaats achter gesloten deuren. Daarom begon ik in 1996 ook met de Catwalk: ik liet de Klupschilders hun eigen doeken op een heuse catwalk tonen. De deelnemers en hun omgeving waren daar zo gelukkig mee. Dat was voor mij het primaire doel; dat gevoel van ‘Wij mogen er zijn’.”

,,De mensen in mijn Schildersklup zijn een verlengstuk van mijn eigen schilderkunst, ze zijn mijn penselen. Het voelt alsof ik door hun handen een schilderij maak en zo deel ben van een geheel. Of klinkt dat te vaag?  Ik begeleid, maar de deelnemers hebben alle vrijheid om een eigen interpretatie van een thema te maken. Het is bijzonder om te zien hoe iedereen echt een herkenbare eigen stijl heeft.”

Het klinkt als je roeping en je droombaan. Waarom heb je toch besloten te stoppen?

,,Het werk is geweldig, maar kost ook heel veel energie. Ik heb 25 deelnemers, en iedereen moet individueel benaderd worden. Het is maatwerk begeleiding. Daarnaast regel ik ook de materialen, exposities en extra activiteiten. De hoeveelheid energie wisselt, momenteel gaat het goed maar ik roep ook wel eens dat ik zo’n t-shirt zou moeten hebben met ‘ik heb er geen kracht meer voor’, haha. Ik heb er 2 jaar over gedaan om tot het besluit te komen, maar het staat nu wel vast en ik sta er achter. Een 25-jarig jubileum is een mooi moment om te stoppen.”

Wat zijn je plannen na je vertrek?

,,Och, ik word soms doodmoe van alle ideeën die ik nog heb. Maar alles staat nog open. Ik blijf natuurlijk altijd met kunst bezig. Mijn man is nu met pensioen en is – ook wel een beetje op mijn aanraden – ook begonnen met schilderen. Eén keer per 14 dagen komen de vrijwilligers van de Schildersklup hier sowieso om samen te schilderen. Ook heb ik me een aantal jaar geleden na een lange tussenperiode opnieuw aangesloten bij De Pretentielozen, waar ik nu bezig ben met boetseren. Ik vind het leuk om verschillende technieken te blijven proberen en doe ook graag mee met een challenge zoals die van Royal Talens op Facebook, waar je telkens op basis van een letter een schilderwerk mag inzenden. Niet alleen leuk om zelf iets te maken, maar ook om te zien wat anderen allemaal bedenken.”

Een opvolger is er nog niet, maar dat is gezien haar staat van dienst ook bijna niet mogelijk.  Belangrijker is dat een nieuwe vrijwilliger zijn of haar eigen plan gaat uitvoeren. ,,Bij De Klup krijg je daar ook alle vrijheid en middelen voor”, vertelt ze. Ria is deze laatste maanden druk bezig om voor iedere deelnemer een eigen verzamelmap te maken over materialen en technieken. De nalatenschap van 25 jaar liefdevolle creatieve begeleiding past in geen enkel portfolio, maar Ria laat op deze manier toch een tastbare herinnering en functioneel houvast na.
Thuis in Wenum kan Ria dagelijks terugkijken op haar lange periode bij De Klup. Talloze door haar zelf samengestelde fotoboeken tonen de prestaties en belevenissen van ‘haar’ groep. Of ze nou vertelt over de reis naar Tsjechië of het samenwerkingsproject met Apeldoornse kunstenaars; Ria straalt van trots. De bescheidenheid waarmee ze een paar keer vraagt of er wel tijd voor is, wordt slechts door haar bevlogenheid overtroffen. Zoveel te vertellen, te laten zien.

Wat ga je het meest missen?

,,Tsja, mijn hele leven zit erin. Mijn ideeën, de uitvoering met de mensen bij De Klup, en daarna de boeken die ervan maak om de resultaten vast te houden. Eigenlijk ben ik vast van plan het níét te gaan missen; het is een weloverwogen besluit. Toch merkte ik laatst dat ik emotioneel werd bij de gedachte, en dat verraste me toch. Ik ben al 2 jaar bezig met afscheid nemen, je zou denken dat het zo geleidelijk gaat dat het niet zo moeilijk zal zijn. Maar misschien valt dat straks toch nog tegen.”

Wat wil je ons nog leren over schilderen?

,,Echt iedereen kan zich uitdrukken in kleur of vorm. Vaak weet ik achteraf pas wat ik heb willen schilderen, je kunt het vanuit intuïtie doen. Belangrijk is: je hoeft het niet te toetsen aan een grootheid, maar alleen aan jezelf. Niet vergelijken, maar er plezier in hebben en trots zijn op wat je maakt. De mensen bij De Klup kunnen dat. Uiteindelijk schuilt in ieder mens een kunstenaar.”